Het Nederlands heeft vele betrekkelijk voornaamwoorden. Die zijn onderscheiden naar woordgeslacht. Naar de-woorden verwijs je met andere betrekkelijk voornaamwoorden dan naar het-woorden. Maar dat is niet het enige onderscheid. Ook tussen de tegenwoordige tijd en het verleden bestaat er een verschil in het gebruik van betrekkelijk voornaamwoorden.

De enige betrekkelijk voornaamwoorden van het hedendaagse Nederlands zijn: die verwijst naar de-woorden en meervouden (die immers per definitie ook de-woorden zijn); dat verwijst naar het-woorden; wie gebruik je als het het meewerkend voorwerp is in de bijzin en naar personen verwijst; wat gebruik je om te verwijzen naar onbepaalde woorden, overtreffende trappen en hele zinnen.

Daarnaast zijn er nog twee sterk verouderde betrekkelijk voornaamwoorden, namelijk: hetwelk en hetgeen. Hetwelk kan naar een het-woord of een hele zin verwijzen. Hetgeen verwijst naar een hele zin, of heeft een ingesloten antecedent. En tenslotte het door mij gewraakte welke als betrekkelijk voornaamwoord.

Dit welke was volgens mij (gelukkig) uit het moderne Nederlands verdwenen ten gunste van die, maar is er helaas onder invloed van het Engels, volgens mij, weer ingeslopen. Voor mij voelt welke enkel en alleen aan als een vragend voornaamwoord. Iedere keer voel ik mij weer op het verkeerde been gezet als ik het lees. “Welke?” denk ik dan. “Nou, die!”

Natuurlijk weet ik ook wel dat die meerdere functies heeft, onder andere als aanwijzend voornaamwoord, waarom dan niet welke ook gebruikt in de functie van betrekkelijk voornaamwoord? Nou, omdat het in die functie gewoon verouderd is. Niemand zal het in zijn hoofd halen om het in zijn spreektaal te gebruiken. Waarom dan wel in zijn schrijven? Dan kan hij deszelfs beter ook mondeling bezigen, vind ik.

(Eerder geplaatst op mijn oude weblog op 18 april 2011.)

“Vroeger dachten de mensen dat de aarde plat was”, stelde een paar jaar geleden een reclame voor een bekend merk verpakte groenten. “En dacht men dat de mens nooit zou kunnen vliegen. En nog steeds”, luidde de voice-over de apotheose van de boodschap in, alsof die dezelfde impact zou hebben op de samenleving als de twee genoemde voorbeelden van het menselijk geloof, “zijn er mensen die geloven dat voorverpakte groenten minder gezond zijn.” Dat raadt je de koekoek, denk ik dan, naverpakte groenten zijn gewoon veel gezonder.

Dit soort pleonastische contaminaties zie en hoor ik naar mijn idee de laatste tijd steeds vaker. Het zijn geen gewone contaminaties, want ze halen niet domweg betekenisverwante woorden of uitdrukkingen door elkaar, zoals in “optelefoneren”. Het zijn ook geen pleonasmen, want de gebruikte onderdelen duiden niet ieder voor zich hetzelfde aan, noch is het één een versterking van het ander, zoals in “witte sneeuw”.

Het zijn niet alleen reclamemakers die zich bezondigen aan dit wollige taalgebruik. Ik kwam het woord “voorverpakt” ook tegen in een column van Frits Abrahams in NRC Handelsblad (18 maart 2009), zij het dat hij het woord in commissie gebruikte in een lezerscitaat.

In dezelfde krant van een dag later trof ik een ander prachtig voorbeeld van deze stijlfout (stijlfiguur) aan. Rudy Kousbroek had het in een ingezonden brief over Indonesië als zijn “vroegere geboorteland”. Ik was toen toch wel heel nieuwsgierig naar wat dan wel zijn “tegenwoordige geboorteland” was.

(Eerder geplaatst op mijn oude weblog op 17 mei 2011.)